تئوری گشتالت چیست؟

?تئوری گشتالت چیست؟

تئوری «گشتالت» (Gestalt) یک نظریه روانشناسی است که چگونگی ادراک بصری توسط مغز انسان را توضیح می‎دهد. از آن‎جا که زمان ظهور این نظریه مصادف با دوران اوج هنر مدرن است، از همان ابتدا به حوزه طراحی وارد شده و تاکنون جایگاه مهمی در هنر داشته است. مفهوم گشتالت به زبان ساده یعنی ذهن انسان برای درک پدیده‎ها آن‎ها را به صورت یک کل دریافت می‎کند. به بیان دیگر، با استناد به اصول تئوری گشتالت، ذهن در نگاه نخست به جای درک جزء به جزء یک تصویر در صدد است که یک کلیت از آن ارائه دهد.

مقدار اطلاعاتی که ذهن بشر می‎تواند پیگیری کند محدود است و در نتیجه زمانی که مقدار اطلاعات بصری زیاد و پیچیده می‎شود، ذهن به صورت خودکار آن‎ها را ساده می‎کند و در این راستا اصول گشتالت را به کار می‎گیرد. با استناد به این اصول، اگرچه هر یک از اجزای یک مجموعه بصری می‎توانند معنای واحدی داشته باشند، اما همگی بخشی از یک کل هستند که ذهن در ابتدا آن را درک می‎کند. این کل مجموعه‎ای از اجزا است که بدان‎ها معنای کامل می‎بخشد.

?اصول مرتبط با تئوری 

اصل مشابهت (Similarity principle)
اصل مجاورت (Proximity principle)
اصل تداوم یا پیوستگی (Continuity principle)
اصل تکمیل، یکپارچگی یا بستار (Closure principle)
اصل شکل و زمینه (Figure-Ground principle)
اصل سرنوشت مشترک (Common Fate principle)
اصل فراپوشانندگی (Inclusiveness principle)
اصل تقارن (Symmetry principle)
اصل موازات (Parallelism principle)
اصل منطقه مشترک (Common Region principle)
اصل عنصر متصل (Element connectedness principle)

?در ادامه با تعاریف اصول تئوری گشتالت آشنا خواهیم شد

اصل مشابهت:ذهن بشر اجزایی را که دارای خصوصیات مشابه هستند، به صورت یک مجموعه واحد می‏‏‎بیند. سه عامل عمده تشابه، اندازه، رنگ و شکل هستند. لازم به ذکر است که، در میان این سه عامل اندازه نسبت به دو مورد دیگر از گشتالت قوی‎تری برخوردار است. در تصویر زیر هر سه عامل این اصل را می‌توان مشاهده کرد.

اصل مجاورت: اجزایی که به هم نزدیک‌تر هستند به عنوان یک مجموعه واحد دیده می‌شوند. این نزدیکی یا مجاورت می‌تواند به معنی نزدیک بودن لبه‎های عناصر به یکدیگر، مماس شدن و یا روی هم افتادن آن‌ها باشد. بدیهی است که قدرتمندترین رابطه مجاورت زمانی است که اشکال همپوشانی داشته باشند.

اصل پیوستگی: بر اساس این اصل چشم بین عناصری که در یک مسیر (یک خط، یک منحنی) هستند ارتباط برقرار می‏‌کند. این ارتباط تا زمانی تداوم می‌یابد که چیزی این منحنی ذهنی را برهم بزند.اصل بستار: بر اساس این اصل، زمانی که قسمتی از یک شکل یا طرح جا افتاده و یا حذف شده باشد، چشم آن را تکمیل می‎کند و به صورت یک شکل کامل می‎بیند.

شاید بتوان گفت که این اصل از تئوری گشتالت از کمال‎گرایی انسان سرچشمه می‎گیرد. در این‎جا بهتر است به مفهوم «پراگنانس» (pragnanz) نیز اشاره شود. پراگنانس را می‎توان این‎طور توضیح داد که، انسان‎‏ها ذاتا در صدد کامل کردن تجربه‎ های ناقص و تکه تکه از محیط پیرامون خود هستند. بنابراین هنگامی که تصویری را به صورت چند پاره مشاهده می‎کنند آن را به صورت کامل درک می‎کنند.

اصل شکل و زمینه: اصل شکل و زمینه می‌گوید ذهن بشر ذاتا تمایل دارد به بخشی از تصویر به عنوان شکل (پیش‌زمینه) و به بخش دیگر به عنوان زمینه (پس‏‌زمینه) نگاه کند. شکل زیر یکی از مثال‏‎های مشهور این اصل است.

نکته شایان توجه پیرامون این اصل از تئوری گشتالت آن است که زمینه همواره همان پس‌زمینه نیست. گاهی شکل و زمینه چنان در هم تنیده هستند که تشخیص آن‌ها از یکدیگر چندان آسان نیست.از معروف‎ترین نمونه‎های این حالت می‌توان به نماد «یین و یانگ» (Yin en Yang) اشاره کرد.

اصل سرنوشت مشترک: این اصل بیشتر در تصاویر متحرک مطرح می‎‏شود. بدین معنی که عناصری که با هم در یک راستا حرکت می‏‌کنند از طرف مغز به عنوان یک کل واحد در نظر گرفته می‏‌شوند.

اصل فراپوشانندگی: این اصل بیان‏‎گر آن است که یک ساختار بصری در مجموع ممکن است از تعدادی گشتالت کوچک‏‎تر تشکیل شده باشد، اما گشتالت بزرگ‏‎تر چون پراگنانس قوی‎‏تری دارد آن‏‎ها را تحت‏‎الشعاع قرار می‎‏دهد.

اصل تقارن: این اصل می‌‏گوید زمانی که دو عنصر با یکدیگر بر اساس یک محور تقارن داشته باشند، ذهن آن‏‌ها را با هم مرتبط می‎سازد حتی اگر ارتباطی نداشته باشند.

اصل موازات: ذهن انسان عناصری که زاویه مشابه یا نزدیک بهم دارند را یک کل در نظر می‏‎گیرد.

اصل منطقه مشترک: بر اساس این اصل، عناصری که درون یک محدوده غالبا بسته گرد هم بیایند، به صورت جزئی از یک گروه درک می‎‏شوند.

اصل عنصر متصل: بر اساس اصل عنصر متصل، ذهن انسان عناصری را که به هم اتصال داشته باشند به صورت یک کل در نظر می‎گیرد.